Gizli Gerçek: Planlanmış Eskitme
Yıllardır, kullandığımız teknolojik ürünlerde çok sayıda problemle karşılaştık. Bazılarında “format at geçer” dedik, bazılarında “kapatıp aç düzelir” dedik. Ancak bu yazımızda bahsedeceğimiz şeylerin çözümü bunların hiçbiri değil. Sıradışı bir konuya değinmek istedik.
Bilgisayarım eskiden kaldırdığı oyunları şuan çalıştırmıyor. Telefonum çok yavaşladı, eskiden böyle değildi. Yazıcım durduk yere bozuldu. iPhone’um neden bu kadar yavaşladı? Bilgisayarım ilk aldığımda jet gibiydi şimdi kağnı gibi. Peki ama neden? Elektronik cihazlar neden beklediğimizden çabuk bozulur?
Bir türlü anlam veremediğimiz, aslında bazen de anlam vermeye çalışmadığımız bir gerçek var:
Planlanmış Eskitme.
Teknolojinin gelişmesi ile birlikte teknolojik ürünlerin daha dayanıklı ve uzun ömürlü olması beklenir. Ancak kapitalizm sisteminde işler maalesef böyle işlemez. 1-2 yıl içerisinde kullanılamaz hale gelen akıllı telefonlar, nedensiz şekilde yavaşlayan bilgisayarlar ve durduk yere bozulan beyaz eşyalar… İşte karşınızda acı ama gerçek Planlamış Eskitme gerçeği.
Planlanmış Bozulma, bir ürünün belirli bir kullanımdan sonra işlevini yitirmesi olarak tanımlanabilir. Ancak bu, üretici firmalar tarafından kasıtlı olarak yapılır. Neden, bir firma neden ürünlerinin ömrünü kısa tutar?
Elinizdeki telefon bozulduğunda yenisini alacaksınız. Sebebi bu. Normal şartlarda çok uzun dayanabilecek ürünler, bir süre sonra bozulacak şekilde tasarlanır. Ürün ömrünü tamamladığında tüketici yeni bir tane satın alır. Bu durum da üreticinin işine gelir. Bu da üretici için daha çok kazanç demektir.
Planlanmış Eskitme Tarihi
Bir ampulün ömrü ne kadardır diye sorsam 2-3 yıl civarı bir cevap vereceksinizdir. Ancak, ABD’nin Kaliforniya eyaletindeki Livermore İtfaiye Müdürlüğü’ne 1902 yılında hediye edilen ampul tam 114 yıldır çalışıyor. Bu süre zarfında yalnızca 3 elektrik kesintisi sebebiyle çalışmayı durdurmuş. Aslında yeni üretilen ampuller daha dayanıklı olmalı diye düşünürüz. Ancak durum hiç de öyle değil.
20. yüzyılın başlarında üretilen ampullerin kullanım ömrü yaklaşık 2500 saat civarında idi. İnanması güç de olsa 1 asır önce üretilen ampuller bugünkünden çok daha fazla dayanıklıydı. Ancak bu rakam, bazı gizli anlaşmalar ve planlar sonucunda düşürülmüştür.
Teknoloji firmaları, her yeni ürünü eskisine göre daha iyi özelliklerle donatır. Bu nedenle yeni model çıktığında insanlar, ellerindeki cihazların demode olduğunu düşünür ve birçoğu yeni modeli satın alır.
Planlanmış Eskitme ilk başlarda yasal hale getirilmeye çalışıldı. Ancak bu duruma izin verilmedi. Üreticiler ise bu işi farklı yollarla devam ettirdiler.
Vance Packard’ın 1960 yılında kaleme aldığı “The Waste Makers”da Planlanmış Eskitme, 2’ye ayrılmıştır.
1)Fonksiyonların eskitilmesi
2)Arzuların eskitilmesi
Arzuların eskitilmesi psikolojik bir durumdur. Yeni model çıktığında elinizdeki cihaz sorunsuz çalışıyor bile olsa yenisini alma isteğidir. Sürü psikolojisi de diyebiliriz; “Herkes alıyor ben de almalıyım”.
Fonsiyonel Eskitme
Fonksiyonların ve arzuların eskitilmesinden yukarıda bahsetmiştik. Fonksiyonların eskitilmesi de 2’ye ayrılıyor;
Direkt: Ürünler kalitesiz maldan üretilir ve bu nedenle çok daha çabuk eskir. Bu ürünlere adi mal da diyebiliriz.
Kasıtlı: Ürünler kaliteli olarak üretilse de gizli bir kullanım ömrü oluyor ve bu süreden itibaren ya çalışmıyor ya da eksik çalışıyor.
Planlanmış Eskitme Türleri
1) Sistematik eskitme
Ürünlerin daha üst versiyonlarının piyasaya sürülmesi ile gerçekleştirilir. Yeni ürünün üstün özellikleri vurgulanır. Eskisi yetersiz hissettirilir.
2) Stil eskitmesi
Daha çok tekstil sektöründe görülür. Hemen her yıl yeni bir moda çıkar ve bu modaya göre kıyafetler yeniden dizayn edilir. Siz de, aslında size çok yakışan tişörtünüzden utanmaya başlıyorsunuz. İlla ki modaya uygun renkte ve tarzda kıyafet almak istiyorsunuz. Ve zamanla birçok kıyafetiniz birikiyor ve en kötüsü de aynı kıyafeti ardarda 2 gün giymekten utanıyorsunuz.
Bildirimle Eskitme
Bu yöntem yazılım sektöründe uygulanır. Yeni işletim sistemi güncellemelerini örnek verebiliriz. Aslında halihazırdaki sistemde her şey yolunda gitse de yeni sürüme geçme isteği uyandırır.
Şimdi de biraz üreticilerin hilelerinden bahsedelim.
Batarya
Apple ürünlerinde ve bazı Android telefonlarda batarya çıkarılabilir olmuyor ya da bulunması çok zor vidalarla kilitleniyor. Böylece batarya bozulduğunda yenisini -bulabilseniz de- takamıyorsunuz.
Şarj
Şarj girişleri bazı ürünlerde ürüne özel tasarlanır. Yani eskidendir alıştığımız “kalın uçlu, ince uçlu” olayı yok maalesef. iPhone alıyorsanız tek bir şarj aleti kullanabilirsiniz. Standart USB girişleri birçok farklı telefonda kullanılabilir ama durum hep böyle değil.
Güncellemeler
İşletim sistemi ve sürücü (driver) güncellemeleri yayınlanarak eski donanımların yeni sistemde yeterince verim gösterememesi sağlanır.
Kullanım Limiti
Yazıcılar 18000 adet çıktı aldıktan sonra işlev görmesini engelleyen bir çiple birlikte piyasaya sürülüyor ve bu sayıyı geçtikten sonra yazıcınız çalışmaz hale geliyor. Maalesef…
Oyun Grafikleri
Aldığımız duyumlara göre WatchDogs oyununun bilgisayar versiyonu grafikleri kasıtlı olarak düşürüldü. Yüksek çözünürlüklü grafikler oyun dosyalarında olmasına rağmen tek komutla grafik kalitesi düşürülüyor. Bu, oyuncuların PlayStation versiyonunu (yüksek kalite grafikler olduğu için) satın alması için yapılmış.
iOS ve Android’de Planlanmış Eskitme
Nihayet almayı planladığınız iPhone 5’i aldınız. Ancak bir süre sonra yavaşlamaya başladığını hissediyorsunuz. Bu durum size gayet normal geldi. Bir süre sonra zaten yavaşlar diye geçirdiniz içinizden. Çok geçmeden iPhone6 piyasaya sürüldü. Her Apple cihazı ile iOS’un yeni bir versiyonu çıktığı için size de bu güncelleme geldi. Bakıyorsunuz ki telefonunuz, sizi bu güncellemeyi yüklemeye zorluyor. Güncellemezseniz bazı sorunlar ortaya çıkıyor, uygulamalar güncellenmiyor vs.
Siz de güncellemeyi yüklemeye karar verdiniz ve yüklediniz. Asıl macera şimdi başlıyor. Gittikçe kasan uygulamalar, doğru dürüst çalışmayan kamera ve sinir bozucu derecede yavaşlık. Tüm bunların sebebini anlamış değilsiniz, tıpkı diğer iPhone kullanıcıları gibi. İnternette “iphone yavaşlama sorunu” veya benzeri bir şekilde arama yaptınız. Gördünüz ki yüzlerce, binlerce kişi aynı sorundan muzdarip.
İşte Google’ın sunduğu verilere göre “iPhone yavaş” aramalarının istatistiği;
iPhone’un yeni modeli çıktığında yayımlanan iOS sürümü, yalnızca son iPhone modeline göre optimize edilir. Yani işletim sistemi, daha güçlü bir işlemci ve daha güçlü bir RAM’e göre tasarlanır. Bu nedenle sizin iPhone’unuz, son model olmadığı için yavaşlayacaktır. Yukarıdaki istatistiklere baktığımızda yeni bir iPhone modeli çıktığında “iPhone yavaş” aramalarında çok ciddi bir artış olduğunu görüyoruz. Apple, yeni modeli almanız için baskı uyguluyor. Teknik işlerden pek de anlamayan biriyseniz ve yeni modeli alacak durumunuz varsa siz de yenisini alıyorsunuz.
Peki neden yenisini almaya zorlanıyorsunuz? Çünkü para kazanmaları lazım. Bu noktada insanlar ihtilafa düşüyor. Şirketler para kazanmak için, ekonominin devamı için bu yöntemi uyguluyor. Peki bu yeterli bir sebep mi? Bize göre değil, ama tartışılır. Biz bu konuda tüketiciyi en çok sinirlendiren şirketin Apple olduğu kanaatindeyiz. Ancak Apple bu şirketlerden yalnızca biri.
Şimdi internette yaptığımız ufak araştırmalar sonucu rastladığımız bazı şikayetleri sizinle paylaşmak istiyorum.
Faturalı ve kayıtlı olarak yurt içinden aldığım iPhone 5 cep telefonum şarjı azaldığında kendi kendine kapanıyor ve şarja takmama rağmen açılmıyor.
3 Eylül 2015 -ŞikayetVar
Durduk yere telefonun ekran ışığı azaldı ve gri tonlara döndü. Çizgiler çıkmaya başladı. Apple Store servisi aradığımda böyle bir durumla hiç karşı karşıya kalmadıklarını dile getirdi. Bozuk telefonumla baş başayım.
30 Ağustos 2015-ŞikayetVar
2015 yılının şubat ayında alınan iPhone 4S birden bire şarj olmamaya başladı. Pil 3 saat ancak gidiyordu son zamanlar zaten. Kamerası bir çalışıyor, bir çalışmıyordu.
2 Eylül 2015-ŞikayetVar
Aslında işletim sistemi güncellemelerinin direkt olarak eski telefonları yavaşlatmak için değil de. yeni donanımlara göre optimize edildiği için eski telefonları yavaşlattığını düşünüyoruz. Android fanları hemen sevinmesin. Şimdi Samsung’a ait bir grafiği inceleyelim.
Samsung’da ise bu süreç tıpkı Apple’daki gibi işliyor. Ancak Samsung kullanıcıları bu noktada daha şanslı. Çünkü Android, güncellemeyi yapmanız için sizi zorlamıyor. Yeni bir güncelleme geldiğini görüp de yüklerseniz büyük ihtimalle sizin de telefonunuz yavaşlayacaktır.
Bu kadar çöp nereye gidiyor?
Gelişmiş ülkelerdeki bu çöpler genellikle dünyanın çeşitli yoksul bölgelerine gönderilirler. “Modern” ülkeler oraları çöplüğe çevirerek bu dertten kurtuluverirler. Meselâ bilgisayar parçaları ve elektronik devrelerin atıklarının çok büyük kısmı Gana’ya ikinci el ürün diye “ihraç” edilir.
Aslında milletlerarası antlaşmalarda elektronik çöplüklerin taşınması yasaktır. Fakat ikinci el ürün olarak giderse sorun olmaz. Bu da ayrı bir kurnazlıktır.
Gelecek
Eğer teknoloji çöpleri dünyamızı kirletmeye devam ederse temiz su, sağlıklı bitkiler ve yiyecekler bulmamız imkansız hale gelecektir. Kıtlıklar artacaktır ve dünya savaşları meydana gelecektir. Bu döngü sonsuza kadar bu şekilde gidemez. Dünya’da ne sınırsız hammadde var, ne de sınırsız çöpün barınabileceği bir yer.
Olan gezegene oluyor. Bu çelişki uzun süre devam edemez. Dünya’da birçok yer çöplük deposu olmuş durumda. Siz de elinizdeki ürünü en verimli şekilde kullanın, uzun süre kullanın ve az da olsa bu duruma bir dur diyin.
Aşağıdaki videoyu kesinlikle izlemelisiniz. Çok bilgilendirici ve enteresan bir video. Tam ekran yaptıktan sonra altyazıyı Türkçe yapabilirsiniz.
Not: Videoyu iframe olarak buraya ekleyemedim. Videoyu siteme girerek izlemenizi tavsiye ederim.
KAYNAK: http://webnoloji.net/genel/gizli-gercek-planlanmis-eskitme/
