Çoğu finans piyasasına göre borsa emirleri daha farklı şekillerde piyasaya iletilmektedir. Alıcı ve satıcıların emirleri iki aşamada piyasaya iletilmektedir. Alıcı ve satıcıların aracı kurumlara ilettikleri emirlere müşteri emri adı verilirken, müşterilerden aldıkları emirleri borsaya ileten aracı kurumların emirlerine borsa emri adı verilmektedir. Alıcı ve satıcı, alım veya satım emrini aracı kurumlara iletir ve aracı kurumlarda müşteri emirlerini borsaya uygun olarak düzenleyip borsaya iletirler. Bu aşama emirlerin borsaya forex piyasasına göre daha geç iletilmesine neden olmaktadır.

Alıcı ve satıcıların borsalara iletilmek üzere aracı kurumlara ilettikleri müşteri emirleri yazılı olarak iletilebildiği gibi, söz olarak telefon ile de iletilebilir.

Günümüzde ise internet üzerinden en hızlı şekilde emirler piyasaya iletilmektedir. Aracı kurumların piyasa ilettikleri borsa emirleri ise; müşteri emirlerinin borsa yönetmeliklerine göre düzenlenmiş halidir. Borsaya hitaben düzenlenirler ve borsa görevlilerine iletilmesi anlamını taşımaktadır. Borsa emirleri de yazılı olarak borsalara iletilmektedir.
Borsa emirlerinde fiyatlar değişik şekillerde tespit edilmektedir ve değişik deyimler ile ifade edilmektedir. Borsalarda ve ülkemizde bulanan Borsa İstanbul’da da en çok kullanılan emir şekilleri ise;

[*]En iyi fiyatla emir,
[*]Limitli emir,
[*]Açılış fiyatıyla emir,

En iyi fiyatla emirlerde, herhangi bir fiyat kaydı yapılmaz ve borsa üyesine davranış özgürlüğü tanınmıştır. Bu emir tip borsaya seans başlamadan gelmiş ise bekletilmeden ilk kayda geçen fiyatla veya açılış fiyatı ile yerine getirilir. Borsa seansı başladıktan sonra gelmiş ise gelişinden itibaren oluşan imkanlar çerçevesinde yerine getirilirler.
Limitli emirlerde, ise işlemin yapılacağı fiyat yatırımcı tarafından belirtilmektedir. Yatırımcı tarafından belirtilen fiyat alımlarda en yüksek, satışlarda ise en düşük fiyat anlamına gelmektedir. Limitli emirler alımlarda; borsada oluşan fiyat, istenen fiyatın altında veya eşit ise gerçekleşir. Satışlarda ise; borsada oluşan fiyat istenen fiyatın hemen üstünde veya eşit olduğunda anında gerçekleşir.
Limitli emirlerde satışta limitin fazla yüksek; alımda ise fazla düşük tutulması durumunda, emirde belirtilen fiyatta varılmasına az kala seans sona erebilir veya borsanın havası değiştirilebilir. Bu süreçte borsa üyesi ve müşteri arasında bir güven ilişkisinin önemi ortaya çıkar. Müşteri kendisine aracılık yapan yetkiliye esnek davranmasını söyleyebilir ve bu duruma göre hareket etmesi için aracıya izin verebilir. Limitli emirde satışa yazılan fiyatlar aşağı doğru; alıma yazılan fiyatlarda yukarı doğru hafifçe değiştirilerek iyileştirme denilen bu durum gerçekleştirilebilir.
Açılış fiyatıyla emirler ise, özel açılış seansı uygulanan borsalarda kullanılmaktadır. Tek fiyat yöntemi de dahil olmak üzere değişik yöntemlerle belirli kurallara göre toplam alış emirleri ile toplam satış emirleri karşılaştırılır ve açılış fiyatı adı verilen tek bir fiyat tespit edilir. Birçok alım – satım emri bu fiyat üzerinden gerçekleştirilmektedir.
Borsa İstanbul’da emir tipleri piyasalara göre ayrılmıştır ve fiyat marjları ile birlikte belirtilmiştir. Bu piyasalar;

[*]Pay piyasası,
[*]Gelişen işletmeler piyasası,
[*]Borçlanma araçları piyasası,
[*]Vadeli işlem ve opsiyon piyasasıdır.

Borçlanma araçları piyasası içerisinde; kesin alım – satım pazarı, repo – ters repo pazarı, menkul kıymetler tercihli repo pazarı, pay senedi repo pazarı ve nitelikli yatırımcıya ihraç pazarı olarak da emirler gruplandırılmıştır.

Pay piyasası emir tiplerine bakıldığı zaman, normal emirler ve özel emirler söz konusudur. Normal emirler; işlem birimi 1 lot ve katlarından oluşan emirlerdir. Normal emirler de kendi arasında 4 gruba ayrılmışlardır:

[*]Limit fiyatlı emirler, fiyatın ve miktarın belirtildiği emirlerdir.
[*]Kalanı iptal et emirleri, fiyat ve miktarın belirtildiği ama hiçbir işlem görmediği takdirdi tamamının veya işlem görmeyen kısmının iptal edildiği emirlerdir.
[*]Özel limit fiyatlı emirler, emir miktarı sıfır olan yalnızca fiyat verilen emirlerdir.
[*]Özel limit değerli emirler. Özeli limit fiyatlı emirlere belirli bir tutar sınırı konulmuş olan emirlerdir. Miktar yine sıfırdır ve fiyat belirtilmiştir. Emre en fazla işlem değeri Türk lirası olarak yazılmaktadır.

Özel emirler ise; Borsa Yönetim Kurulu tarafından, menkul kıymetler bazında belirlenen pay sayısını aşmış ve başka bir özel emir ile eşleşen Borsa İstanbul yetkilisinin onayına sunulan bölünmez bir bütün olarak işlem gören emir tipidir.

Gelişen işletmeler piyasasında kullanılan emir tipleri ise pay piyasasında kullanılan emir tipleri ile aynıdır.

Vadeli işlem ve opsiyon piyasasında kullanılan ve sisteme girilecek emirlerde, iki fiyat belirleme yönteminden birinin seçilme zorunluluğu vardır. Bu iki fiyat belirleme yöntemi ise;

[*]Limit (LMT), belirlenen limit fiyat seviyesine kadar işlem gerçekleştirmek için kullanılan emir yöntemidir.

[*]Piyasa (PYS), emrin girildiği anda ilgili sözleşmede piyasada bulunan en iyi fiyatlı emirlerden başlayarak emrin karşılanması amacı ile kullanılan emir yöntemidir.

Vadeli işlem ve opsiyon piyasasında kullanılan emir türleri ise; kalanı pasife yaz (KPY), gerçekleşmez ise iptal et (GIE), kalanı iptal et (KIE), şarta bağlı (SAR). Vadeli işlem ve opsiyon piyasasında emir süreleri ise; seans (SNS), günlük (GUN), iptale kadar geçerli (IKG) ve tarihli (TAR) tarzında süreler söz konusudur.

Kaynak: http://www.borsanasiloynanir1.com/borsa-emirleri/