Aşı, bağışıklık sistemini uyararak hastalığa karşı koruma sağlayan, doğal geçirilmiş enfeksiyona benzer bir bağışıklık yanıtına neden olan biyolojik üründür. Aşılar bireysel olarak insan sağlığını korurken, toplum sağlığını bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önleyerek korumaktadır.
Aşılar, toplum sağlığının iyileştirilmesinde en önemli buluşlardan biri olmuş ve Dünya Sağlık Örgütü’nün 1974 yılında başlattığı Genişletilmiş Bağışıklama Programı ile birlikte çocuklardaki ölüm oranlarının önemli ölçüde azalmasını sağlamıştır. Yüzyıllar boyunca insanların ölümüne neden olan hastalıklara karşı geliştirilen aşılar ile bu hastalıklar tamamen yok olmuş veya önemini yitirmiştir. Bu konudaki en çarpıcı örnek, 1966 yılında Dünya’da 20 milyon çiçek hastası varken, son 25 yılda çiçek olgusunun görülmemiş olmasıdır. Çocuk felci hastalığına karşı dünya genelinde aşılama çalışmaları yapılmıştır. 1988 yılında dünya genelinde 350.000 olarak belirlenen çocuk felci vaka sayısı, 2017 yılında 22 vaka olarak rapor edilmiştir. Ülkemiz 2002 yılında Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi ile birlikte çocuk felcinden arındırılmış ülke sertifikası almıştır. Ülkemizdeki son çocuk felci vakası 26 Kasım 1998 yılında görülmüştür. Ülkemizde kızamık vaka sayıları 2001 yılında 30.509 iken, etkili kızamık aşılaması sonrası 2017 yılında vaka sayımız 84 ile sınırlı kalmıştır.
Ülkemizde aşılama ile ilgili birçok program yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığı tarafından tüm bebeklere ücretsiz olarak boğmaca, çocuk felci, difteri, hemofilus influenza tip b, hepatit A, hepatit B, kabakulak, kızamık, kızamıkçık, konjuge pnömokok, suçiçeği, tetanoz, tüberküloz aşıları sağlık kuruluşlarında yapılmaktadır. 2020 yılı itibariyle Sağlık Bakanlığı aşılama takviminde değişiklik yapılmıştır.
Ancak gelişmekte olan ülkeler için aşısı olan hastalıkların hala önemli bir problem olduğu görülmektedir. Tarihsel süreçte dini, politik veya bilimsel nedenlere dayanarak, aşı olmayı reddeden veya aşı olma konusunda tereddüt eden aileler olmuştur. Aşı uygulamalarının zorunlu olması, sosyal medyadaki haberler ve aşı uygulanmaması halindeki yaptırımlar, insanların daha çok tepkisine yol açmaktadır. Ülkemizde, aşıların civa içerdikleri ve bu nedenle otizm dahil bazı olumsuzluklara yol açtığı iddiası nedeniyle bağışıklama programlarına karşı kısa süreli bir güvensizlik gözlenmiştir. Dünya Sağlık Örgütü’nün 2020 yılındaki raporunda açıkladığı ve önümüzdeki on yıl içerisinde tehdit oluşturan sağlık sorunlarını şu şekilde sıralamıştır:
- İklim Tartışmasında Sağlığın Öne Çıkarılması
- Çatışma ve Kriz Ortamlarına Sağlık Hizmeti Götürülmesi
- Sağlık Bakım Hizmetlerinin Adil Hale Getirilmesi
- İlaçlara Erişimin Artırılması
- Bulaşıcı Hastalıkların Durdurulması
- Salgın Hastalıklara Karşı Hazırlıklı Olunması
- İnsanların Tehlikeli Ürünlerden Korunması
- Sağlık Çalışanlarına Yatırım Yapılması
- Ergenlerin Güvenliğinin Sağlanması
- Toplumun Güveninin Kazanılması (özellikle aşıların etkinliği konusunda)
- Yeni Teknolojilerden Yararlanılması
- Antimikrobiyal Ajanlara Direnç Gelişiminin Önlenmesi
- Temiz Sağlık Bakım Hizmetlerinin Sağlanması
Bağışıklama, bireyin bağışıklık sistemini yapay yollarla uyararak enfeksiyon hastalıklarına karşı korunmasını sağlama işlemidir. Bunun için aşılama yöntemi kullanılır. Aşılar genel olarak virülansı azaltılmış ya da öldürülmüş mikroorganizmaların (bakteri veya virüs) doğrudan kendisi veya belli komponentlerinden (toksin, hücre duvarı polisakkariti vb.) hazırlanır.
Aşı Türleri
- Canlı - Zayıflatılmış Aşılar: Bu aşıların içinde virus veya bakterilerin zayıf formu bulunmaktadır. Bu aşı türleri inaktif aşılara göre daha uzun süreli bağışıklık oluşturabilmektedir. Kızamık, Kızamıkçık, kabakulak aşısı, oral polio aşısı, suçiçeği aşısı ve rotavirüs aşısı canlı-zayıflatılmış aşı örnekleridir.
- Cansız - İnaktif Aşılar: Bu aşılar virüs ya da bakterilerin tamamı ya da bir parçası kullanılarak üretilen, içerisindeki etkenin çoğalmasının mümkün olmadığı aşı türüdür.
- Etkenin tamamını içeren aşılar; Hepatit A, kuduz, boğmaca vb.
- Etkenin bir kısmını içeren aşılar; Hepatit B, difteri, tetanoz vb.
Aşılar toplumun ve bireyin bağışıklık sisteminin gelişmesi açısından güvenli
ve etkilidir. Ancak yüzde yüz etkili ve güvenli değildir Aşı uygulamalarının %1-5‘inde yeterli bağışıklık sağlanamaz. Ancak toplumun her kesiminin aşılanmasını sağlamak, aşı reddini engellemek için insanlara ulaşmak toplum bağışıklığı için önemlidir.
Teknoloji Nedir? Teknoloji Siteleri ve Teknoloji Haberleri
Teknoloji, bir sanayi dalıyla ilgili üretim yöntemlerini, bu alanda kullanılan araç ve gereçlerin geliştirilmesini veya üretilmesini kapsayan bilgiye denir. Teknolojinin Latince karşılığı “Technoslogos”tur. Bazı kaynaklar bu kelimen...
Covid-19 Pandemisi ve Aşılama
19 Mart 2020 tarihi itibarıyla Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından COVID-19 pandemisi Uluslararası Sağlık Tüzüğü kapsamında halk sağlığı acili olarak ilan etmiştir. Halen tüm dünyada aşı çalışmaları devam etmektedir. DSÖ sözcüsü Margaret Harris, dünyada 200’den fazla aşı çalışması yapıldığını ve bunlardan 11-12’sinin faz 3’ün son aşamasına ulaştığını belirtti. Bu aşılardan aşı etkinlik oranlarını Biontech %95, Sputnik V %92, Moderna %95 ve son olarak Astrazeneca %70 olarak açıkladı. Bu aşılar, yeni teknoloji yöntemleri kullanılarak üretildi.
BioNtech ve Moderna aşıları RNA tabanlı, SputnikV ve Oxford/Astrazeneca aşıları da viral vektör tabanlı aşılardır.
RNA tabanlı aşılarda virüsün tamamı yerine, RNA zincirinden kritik bir kısım vücuda enjekte ediliyor.
Viral vektör aşılarında, virüsün taşıdığı genetik materyalin bir kısmı, başka bir virüs içine yerleştiriliyor ve vücuda enjekte ediliyor.
Çin aşısı olan CoronaVac’ın (Sinovac) Türkiye’ye 3 milyon dozluk ilk teslimatı gerçekleşmiştir. CoronaVac aşısı bir inaktif virüs aşısı olarak üretilmiştir. Aşının Faz 3 çalışmaları henüz tamamlanmamıştır ancak yapılan çalışmalardan elde edilen verilere dayanarak Türkiye, aşının etkinliğinin %91,25 olduğunu açıklamıştır.
Aşıların Yan Etkileri
Aşı sonrası istenmeyen etkiler ABD'de Adverse Event Reporting System (VAERS), Avrupa'da EUROSAFEVAC adlı bildirim sistemleri ile, ülkemizde ise ASİE bildirim sistemi ile izlenmektedir. Aşılar kullanıma sunulmadan önce etkileri ciddi şekilde araştırılan, dağıtım, saklanma ve uygulanma aşamalarında sıkı denetime tabi tutulan ürünler olsa da ilaçlar gibi yan etkilere sahip olabilmektedir. Aşı sonrası etkiler farklı şekilde kendini gösterebilir ancak beş grup altında toplanmaktadır:
- Aşı yan etkisi (aşı içeriğine bağlı): Genellikle kızarıklık, şişlik, ağrı, ateş, kusma, halsizlik gibi hafif yan etkiler olup bildirimi gerekmez.
- Aşının üretim, dağıtım ve uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek hatalar: Yanlış aşı uygulama, yanlış bölgeye uygulama, yanlış sulandırıcı kullanma, fazla doz aşı uygulama, uygunsuz depolama veya taşıma gibi uygulayıcı hatasına bağlı olan daha sık görülen ancak önlenebilir hatalardır.
- Enjeksiyon reaksiyonu: Bayılma, baş dönmesi, kulak çınlaması, ellerde titreme durumudur. İğne olma korkusu nedeniyle özellikle çocuklarda görülen psikolojik bir durumdur.
- Rastlantısal: Aşılama sırasında veya sonrasında ortaya çıkan ancak aşı ile ilişkisi olmayan olaylardır.
- Bilinmeyen: Aşı yan etkisi ya da uygulama hatası olmayan ancak aşı dışında başka bir nedenin gösterilemediği, ciddi hastalık, ölüm ya da kümelenme durumudur.
